اثرات تنش خشکی و مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد کمّی و کیفی سیاه دانه در منطقه سیستان

سیاه دانه nigella sativa (l.) گیاهی از خانواده آلاله است که کاربردهای متعدد دارویی و خوراکی در بسیاری از کشورهای جهان دارد. به منظور بررسی اثرات تنش خشکی و مقادیر مختلف کود نیتروژنه بر عملکرد کمّی و کیفی این گیاه، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک در سال زراعی 90-1389 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل 4 سطح تنش خشکی (آبیاری کامل، قطع آبیاری در مرحله ساقه رفتن تا شروع گلدهی، قطع آبیاری در مرحله گلدهی تا شروع تشکیل کپسول و قطع آبیاری در مرحله تشکیل کپسول و پر شدن دانه) به عنوان عامل اصلی و چهار سطح کود نیتروژنه (صفر، 30 ، 60 و 90 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) به عنوان عامل فرعی بود. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تنش خشکی، عملکرد، اجزای عملکرد و میزان آهن دانه را به طور معنی داری کاهش ولی صفات کیفی شامل درصد اسانس، تایموکینون، روغن، پروتئین و میزان عناصر معدنی نیتروژن، پتاسیم، فسفر، مس، روی و منگنز را افزایش داد. تاثیر مقادیر مختلف کود نیتروژنه بر کلیه صفات کمّی و کیفی به جز شاخص برداشت معنی دار بود، به طوری که با افزایش مصرف کود نیتروژنه، ارتفاع گیاه، تعداد انشعابات بوته، تعداد کپسول در بوته، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در بوته، درصد اسانس، روغن، پروتئین و نیتروژن دانه افزایش یافت، ولی از میزان پتاسیم، فسفر، روی و منگنز دانه کاسته شد. ضمن آنکه بیشترین تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد تایموکینون اسانس و میزان مس دانه در نتیجه مصرف 60 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به دست آمد و مصرف 90 کیلوگرم کود نیتروژنه تاثیر منفی بر صفات مهم مذکور داشت. اثر متقابل تنش خشکی × مقادیر مختلف کود نیتروژنه بر تعداد دانه در بوته، درصد اسانس، تایموکینون، روغن و میزان نیتروژن، فسفر، مس، روی، آهن و منگنز دانه معنی دار بود، اما بر ارتفاع گیاه، تعداد انشعابات بوته، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، وزن هزار دانه و درصد پتاسیم دانه معنی دار نبود. با توجه به نتایج این تحقیق، انجام آبیاری کامل با مصرف 60 کیلوگرم کود نیتروژنه در هکتار با هدف دست یابی به حداکثر عملکرد دانه و یا اعمال تنش خشکی در مرحله رشدی تشکیل کپسول و پر شدن دانه و مصرف همین مقدار کود نیتروژنه با هدف تولید حداکثر مواد موثره توصیه می گردد.